مسجد جامع زنجان یا مسجد سیدمسجد و مدرسه جامع زنجان معروف به مسجد سید در قرن سیزدهم هجری قمری (سال 1242) در دوره قاجاریه توسط یکی از پسران فتحعلی شاه قاجار به نام عبدالله میرزا دارا ساخته شد. این مسجد که در قلب بافت قدیمی شهر و در مکان مناسبی از نظر دسترسی قرار گرفته است، از سمت باختر با بازار قیصریه، از سمت خاور با کوچه مسجد سید و از سوی شمال با خیابان امام خمینی و سبزه میدان درارتباط است. این مسجد در دوره زندگانی بانی آن به نام های مسجد دارا، مسجد سید، مسجد سلطانی و مسجد جمعه نیز خوانده می شده است.
این مجموعه تاریخی که در شمار بزرگ ترین و زیباترین مساجد و مدارس دینی زنجان است، یکی از بناهای ارزشمند ساخته شده بر اساس طرح مساجد چهار ایوانی می باشد. ایوان های چهارگانه ای که در چهار ضلع مسجد به شکل قرینه قرار گرفته اند، بیش تر از هر چیزی در صحن مسجد، خودنمایی می کند. صحن این مسجد مانند سایر مساجد چهار ایوانی، به شکل مربع مستطیل است و 48 متر طول و 36 متر عرض دارد.
در گذشته وسط صحن مسجد یک واحد حوضی بوده که گرداگرد آن را به استثنای جلوی حجرات و شبستان‌ها، باغچه‌های پرگل و گیاه پوشانده بود که بعدها به دلایل نامعقولی از بین رفته است. در ایوان های خاوری و باختری 16 حجره به طور قرینه و در جبهه شمالی نیز 6 واحد حجره جهت طلاب علوم دینی قرار ساخته شده است. در سطوح ایوان های شمالی و جنوبی تزییناتی مانند خط بنایی، کاشی معقلی و نگاره های گیاهی با تکنیک کاشی هفت رنگ، به سبک هنری دوره قاجار و بیش تر با استفاده از رنگ های سیاه و زرد به چشم می خورد.
شبستان گنبد دار فضایی به عرض 90/7 متر و طول 50/8 متراست که بدون واسطه در پشت ایوان جنوبی قرار گرفته و از جهت باختری و خاوری با شبستان های طرفین و از طرف شمالی با ایوان جنوبی در ارتباط است. بر فراز این شبستان، گنبد عظیمی بر جرزهای سنگین به ضخامت 30/2 متر استوار گردیده است. گنبد این مسجد که از نوع دو جداره بوده و با کاشی های فیروزه ای پوشانده شده، از گنبدهایی است که بدون گوشواره و ترنبه بر روی جرزهای چهارگانه ضخیم نشسته است. سوره مبارکه الدهر با خط ثلث بر روی این گنبد نقش بسته و بر زیبایی آن افزوده است. در نوک بنای گنبد، علامتی از برنز به شکل گوی وجود دارد.
مسجد خانم زنجانبنای مسجد خانم که به دوره قاجاریه تعلق دارد در محله قدیمی فخیم الدوله زنجان قرار گرفته است. این مسجد که فاقد گنبد و دارای 2 مناره بسیار زیبا است در سال 1323 هجری قمری و به خواست یکی از زنان مقتدر ایران بنام جمیله خانم دختر حسین قلی خان نطام العداله (ذوالفقاری) ساخته شد. بنای مسجد مشتمل بر سردر ورودی با دو مناره کوتاه، صحن، شبستان تابستانی و زمستانی، حجره های متعدد و تزیینات کاشی‌کاری و گچ‌بری است. مناره های قطور و کوتاه با تزیین آجر کاشی و محرابی زیبا با تزیینات پرکار کاشی معقلی در صحن شبستان ستون دار، از ویژگی های خاص این بنا است. تزیینات روی ایوان ها و مناره ها به سبک دوره قاجار و بیش تر با استفاده از رنگ های زرد، سیاه، فیروزه ای و سفید انجام شده است. اخیراً بر روی این بنای مهم تاریخی مرمت ها و تعمیراتی صورت گرفته است.
مسجد میرزایی‌زنجانمسجد میرزایی معروف به مسجد چهار محرابه از قدیمی ترین بناهای مذهبی شهرستان زنجان است که در داخل شهر و در بازار پایین شهر زنجان (محله چاقوسازها) قرار گرفته است. بنای اصلی این مسجد که از نوع چهل ستونی است، به دوران پس از حمله تیمور گورکانی و قرن نهم هجری قمری تعلق دارد. این مسجد بعدها در اواسط دوره قاجار به فرمان میرزا ابوالقاسم مجتهد معروف به میرزا تجدید بنا شد و به نام مسجد میرزایی معروف گردید. مسجد میرزایی از دو بخش قدیم و جدید تشکیل شده که بخش نخست، به شبستان قدیم معروف است و بخش دوم، مسجد جدیدی است که تقلید ناقصی از مسجد چهار ایوانی را به نمایش می گذارد. این بخش از بین عناصر مسجد چهار ایوانی، صحن مرکزی، ایوان های چهارگانه، حجره های طلاب، وضوخانه و شبستان زنانه و مردانه را دارد.
شبستان مسجد به دو قسمت مردانه و زنانه تقسیم شده و در حد فاصل آن ها پنجره های اروسی کار گذاشته شده است. محراب در چشمه وسطی ضلع جنوبی جای گرفته و در چشمه های دیگر نیز تکرار شده است. در نتیجه این تکرارها در شبستان مردانه، 4 محراب پدید آمده است. بنا به قولی وجود چهار محراب در شبستان اصلی تایید کننده حضور مذهب های چهارگانه (شافعی، حنبلی، مالکی و حنفی) در قرن نهم بوده و به قولی دیگر هدف از ایجاد این محراب ها، تنها رعایت کامل اصل قرینه سازی بوده است. در هر حال به دلیل وجود همین محراب ها این مسجد به مسجد چهار محرابه نیز معروف است.
گرداگرد صحن مرکزی مسجد را حجره ها و ایوان های چهارگانه به طور قرینه پوشانده اند که تعداد آن ها جمعاً 14 واحد است و در سه طرف صحن قرار دارند. درگاهی های صحن با استفاده از کاشی هایی با رنگ های سفید، مشکی، فیروزه ای، زرد و سبز در طرح های هندسی متنوع ساخته شده اند و طرفین ایوان های چهارگانه با کاشی های خشتی و طرح های اسلیمی و هندسی زینت داده شده است. کاشی‌های این مسجد متعلق به دوران قاجار تعلق است و شباهت زیادی به کاشی‌های مسجد جامع و مسجد خانم زنجان دارد. بر سردر ورودی مسجد نیز کتیبه ای به خط نستعلیق قرار داده اند.
مسجد قلابرزنجانمسجد تاریخی قلابر در روستایی به همین نام در 52 کیلومتری جنوب شهر زنجان واقع شده است. در کاوش های باستان شناسی، در دامنه های باختری ارتفاعات روستای قلابر، مجموعه ارزشمندی به دست آمده که شامل یک مسجد و یک خانقاه یا قلعه است. طرح مسجد، مربع تقریباً کوچکی است که گرداگرد آن تا ارتفاع 5/1 متری از سنگ تراورتن ساخته شده و در منتهاالیه آن کتیبه ای نصب شده است. محراب مسجد قلابر یکپارچه و سفید رنگ است و به اسماء متبرکه جلاله و نام ائمه اطهارمزین شده است. در این میان نگاره های اسلیمی زِیبا، به جلوه و جذابیت مسجد کمک شایانی کرده اند. از چگونگی شکل و ساخت سقف این مسجد اطلاعات زیادی در دست نیست ولی احتمال داده می شود، مسجد در گذشته دارای سقف گنبددار بوده است که امروزه با تیر چوبی بازسازی شده و به عنوان مسجد مردانه مورد استفاده اهالی قرار گرفته است.
مسجد عباسقلی خان زنجانمسجد عباسقلی‌خان مسجدی با سبک چهل ستونی است که در محله قدیمی عباسقلی خان و در میان بافت تاریخی شهر زنجان قرار گرفته است. این مسجد، دو صحن و دو شبستان زیبا دارد و جالب توجه ترین تزیینات آن، کاشی کاری های زیبای محراب با طرح هندسی است. احتمال داده می شود تاریخی که بر روی بدنه ضلع شمالی شبستان مرکزی نقش شده است(1307 هجری شمسی)، تاریخ ساخت مسجد باشد. مسجد عباسقلی‌خان با شماره ثبت 2374 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
مسجد چهل ستون زنجانمسجد و مدرسه چهل ستون از مساجد معروف شهر زنجان است که در قرن سیزدهم هجری قمری (سال 1284) ساخته شده است. این بنا در راسته بازار کفاش ها واقع شده و در گرداگرد صحن آن، حجره هایی جهت طلاب دینی وجود دارد.
مسجد آقا شیخ فتح الله زنجان
مسجد آقا شیخ فتح الله که در سال 1298 هجری قمری ساخته شده، در کوچه صندوق سازهای شهر زنجان واقع شده و از نوع مساجد شبستانی است.
مسجد و مدرسه ملا زنجان
مسجد و مدرسه ملا یا ولیعصر که در حدود سال 1256 هجری قمری ساخته شده در راسته بازار حلاج ها، نبش میدان انقلاب واقع گردیده و است. بنای این مسجد که جلوه خاصی به این محله داده دارای یک گنبد زیبای فیروزه ای، صحنی در میان شبستان و حجراتی دو طبقه در اطراف آن است.
مسجد شیخ فیاض زنجان
مسجد شیخ فیاض، در انتهای بازار پایین و در راسته چاقوسازها واقع شده است. این مسجد یکی از مساجد قدیمی شهر زنجان است که فاقد صحن بوده و مشتمل بر دو شبستان مرتبط به هم است.
مسجد حسینیه اعظم زنجاندر جنوبی ترین قسمت شهر زنجان و در بافت قدیمی و سنتی آن، در محله سید لر بنایی واقع شده است که مسجد و گرمابه حسینیه اعظم زنجان خوانده می شود و از نظر مردم بسیار محترم داشته می شود. این بنای قدیمی از یک مسجد در ضلع شمالی و یک گرمابه در ضلع جنوبی مسجد تشکیل شده است. کتیبه ای در قسمت قدیمی این بنا وجود دارد که تاریخ ساخت آن را 1261 هجری قمری نشان می دهد | 
